Zubi su kalcificirani organi koji se nalaze na početku probavnog trakta, u usnoj šupljini. Usađeni su alveoralne nastavke gornje i donje vilce i smejšteni u zubne čaše (alveole). Čovjek obično ima 32 stalna zuba i 20 mliječnih zuba.
Anatomski dijelovi: 
Na svakom zubu se razlikuju tri osnovna dijela: kruna, vrat i korijen.
Kruna zuna(lat. corona dentis) se označava sa dva termina: klinička i anatomska kruna. Anatomska kruna je dio zuba prekriven caklinom. Ona se kod intaktonog zubnog dijela ne vidi cijela jer joj je vratni dio prekriven desnima. Klinička kruna je vidljivi dio zuba i može, ali i ne mora odgovarati anatomskoj kruni.
Vrat zuba (collum) je suženje na granici cakline i cementa u obliku plitkog žlijeba i u fiziološkim uslovima je prekriven sluznicom usta. Između sluznice i zuba nalazi se uzak prostor dubine do 1,5 mm koji se naziva fiziološki džep.
Korijen zuba (lat. radix denris) je također, označen sa dva termina. Anatomsko korijen je dio zuba prekriven cementom i usađen u zubnu jamicu (alveolu). Klinički korijen je onaj dio zuba koji se ne vidi pri inspekciji u ustima i može, ali ne mora odgovarati anatomskom korijenu.
Jednokorijeni zubi su: sjekutići, očnjaci i pretkutnjaci ( sa izuzetkom gornjeg prvog premolara)
Dvokorijeni zubi su: gornji prvi pretkutnjak i svi donji kutnjaci
Trokorijeni zubi su gornji kutnjaci (prvi i drugi)
Struktura (građa) zuba:
Histološki preparat:
A: zub
B: desni (gingiva)
C: alveolarna kost
D: periodoncijum
A) caklina
B) dentin
Svaki ljudski zub izgrađen je od je od tri kalicificirana tkiva: cakline, dentina i cementa te podebnog vezivnog tkiva- zubne pulpe.
Zubna caklina (lat. substantia adamantina s. enamelum) je čvrsto mineralno tkivo koje prekriva dentin u predjelu anatomske krune zuba. Sadrži 4-6% organskih i 94-96% neorganskih tvari, a najbolje je razvijena na griznoj površini. To je najtvrđi dio zuba (i najtvrđe tkivo u organizmu uopće), ali je veoma krta. Sastoji se od šestougaonih caklinskih prizmi promjera 3-6μm, tj. velikih i veoma zbijenih kristala kalcij-hidroksiapatita za koji su vezani joni karbonata,Ma,Na, K itd. Ovi kristali su ugrađeni u finu mrežu veoma čvrstih i gotovo potpuno netopivih proteinskih vlakana, a vanjska površina cakline je prekrivena caklinskom košuljicom (lat. cuticula dentis). Zbog svog sastava caklina je veoma otporna na djelovanja enzima, kiselina i ostalih korozivnih tvari, te predstavlja prvu i glavnu liniju obrane zuba od karijesa
Caklina je djelomično prozirna, tako da boja zuba (koja varira od žućkaste do svjetlosive i bjeličastoplave) zavisi o boji dentina i prozirnosti cakline. Što je caklina manje prozirna, to su zubi bjelji,a na prozirnost utječu debljina, gustoća, stupanj kalcifikacije i homogenost cakline.
Dentin (lat. substantia eburnea) ili zubna kost je čvrsto tkivo koje izgrađuje najveći dio zuba. Ne vidi se pri inspekciji zuba "in situ" u ustima, jer je pokriven caklinom (u području krune) i cementom (u području korijena). Ima približan oblik zuba, a u središnjem dijelu formira zubnu šupljinu.
Po sastavu je sličan kostima, te sadrži 28% organskih i 72% neorganskih materija. Sastoji se uglavnom od kristala hidroksiapatita, koji su ugrađeni u čvrstu mrežu kolagenih vlakana, a soli kalcija čine ga veoma otpornim na pritisak. Kroz dentin prolaze mnogobrojni Haversovi kanalići promjera 2-5μm, kroz koje se protežu Tomasova vlakna (ogranci krvnih žila i živaca) i fibra-vlakna (periferni produžeci stranica odontoblasta koje grade dentin). Dentin se stvara kontinuirano tokom cijelog života (sekundarni i tercijarni dentin), a boja mu varira od žućkaste do bijelosive.
Cement (lat. substantia ossea s. crusta petrosa) je mineralizirano vezivno tkivo koje prekriva dentin u predjelu anatomskog korijena zuba. Po građi je sličan kostima i sadrži 32% organskih i 68% neorganskih materija. Najdeblji je u području vrha (1-2-{mm}-) i račvanja korjenova. Prožet je sustavom kanalića i lakuna, kroz koji prolaze tanke fibrile (koje odgovaraju Šarpejevim vlaknima kostiju), a koje fiksiraju zub za okolnu alveolu. Cement se, slično dentinu, stvara tijekom cijelog života a ima i veliki reparatorni potencijal.
Zubna pulpa (lat. pulpa dentis) ispunjava unutrašnjost zuba, a sastoji se od rastresitog vezivnog tkiva. Osnovni strukturni elementi pulpe su vezivno-tkivne stanice, vlakna i osnovna supstanca. U osnovnoj supstanci (koja potiče iz krvne plazme) nalaze se kolagena i elastična vlakna, krvne i limfne žile, živčana vlakna, te relativno mali broj stanica (odontoblasta, fibroblasta, fibrocita, mezenhimalnih stanica, histiocita, limfocita, mastocita i sl).
Kod starijih osoba se pulpa postupno smanjuje zbog slabije prokrvljenosti, ali se zbog stvaranja novih slojeva dentina smanjuje i zubna šupljina. Pulpa ima više funkcija:
- formativnu u produkciji kolagenih vlakana i stvaranju dentina,
- nutritivnu jer regulira metabolizam osnovnih elemenata svih dijelova zuba,
- neurosenzornu jer sadrži osjećajna živčana vlakna, i
- obrambenu ulogu koja se ogleda u stvaranju sekundarnog i tercijarnog dentina.
Grana stomatologije koja se bavi terapijom oboljele pulpe naziva se endodoncija.
Pulpna komora (lat. cavum dentis) je analogna vanjskoj konturi zuba i u njezin sastav ulaze sljedeći dijelovi: komora pulpe (koja se nalazi u predjelu anatomske krune zuba), rogovi pulpe (okluzalni produžeci komore), pulpni kanal (lokaliziran u predjelu korena), apikalni otvor (šupljina u predjelu vrha korijena kroz koji prolaze živčani i nutritivni elementi), lateralni ili akcesorni kanali, pomoćni ili suplementarni kanali i anastamoze (koje povezuju pulpne kanale).
Teorije o postanku zuba:
Postoji nekoliko teorija koje objašnjavaju nastanak zuba, a sve se zasnivaju na analizama fosilnih ostataka. Nijedna od njih nije u potpunosti potvrđena.
Trituberkularna teorija ili teorija diferencijacije kaže da je čovjekov zub nastao od jednokvržičnih zuba reptila. Ovu teoriju je objavio Osborne 1888. godine. On smatra da su se na postojećoj kvržici prvo pojavile dvije oštre elevacije, od kojih su daljom evolucijom nastale još dvije kvržice. U periodu Jure pojavile su se i dodatne kvržice, te su tako formirane okluzalne površine današnjih kutnjaka.
Konkrescentna teorija smatra da su današnji zubi sisavaca nastali spajanjem pojedinačnih zuba reptila, i da broj kvržica odgovara broju spojenih primarnih zuba.
Koncentracijska ili dimer teorija, koju je predložio Bolk 1916. godine, kaže da su složeni zubi sisavaca nastali nepotpunim cijepanjem jednostavne dentalne osnove reptila.
Formiranje denticije (odontogeneza) obuhvata tri faze:
- fazu rasta i razvoja zuba,
- fazu erupcije i
- fazu okluzalne adaptacije.
Stadij kape Stadij zvona
Rast i razvoj zuba prolazi kroz četiri stadija: stadij zametka, stadij kape, stadij zvona i stadij formiranja korijena.
Stadij zametka počinje u šestoj sedmici intrauterinog života ploda. Ektodermalni epitel zadebljava i formira epitelnu gredicu, koja se razvija i spušta u dubinu mezoderma. Ona se dijeli na vanjski i unutrašnji segment (primarna dentalna lamina) na kojem se u osmom tjednu počinju formirati zameci prvih mliječnih zuba (koji su ujedno i caklinski organ).
U stadiju kape započinje kalcifikacija caklinskog organa, proliferacija epitelnih stanica zametka u okolni mezoderm i invaginacija bazalnog dijela caklinskog organa.
U stadiju zvona se nastavlja proliferacija epitela i produbljivanje invaginacije u bazalnom području caklinskog organa. U udubljenje urasta mezoderm i formira dentalnu papilu, od koje će nastati zubna pulpa Od mezenhimnih stanica razvija se folikularna vrećica, koja sa dentalnom papilom i caklinskim organom čini zubnu klicu.
Zubna pulpa sa periferno raspoređenim odontoblastima započinje stvaranje dentina (dentinogeneza), a caklinski organ pomoću ameloblasta stvaranje cakline (amelogeneza). Folikularna vrećica formira fibrovaskularnu kapsulu oko zuba u razvoju, koja je odgovorna za nutriciju, a ima i druge važne uloge. Na kraju stadija zvona počinje stvaranje kosti u mezodermu, folikul se transformira u periodontalno tkivo, a od caklinskog organa nastaje sekundarna dentalna lamina (za supstituentne zube). Također caklina i dentin formiraju zonu koja će postati caklinsko-dentinski spoj.
Stadij formiranja korijena se karakteriše stvaranjem strukture korjenova od Hertvigove epitelne ovojnice, koja nastaje u stadiju zvona od unutarnjeg sloja caklinskog organa.
Dakle, caklina zuba je ektodermalnog, a ostale strukture (pulpa, dentin i cement) mezodermalnog porijekla.
Faza erupcije
Erupcija zuba predstavlja proces nicanja zuba i može se podijeliti na fazu aktivne i fazu pasivne erupcije (okluzalne adaptacije). Smatra se da je proces nicanja završen kada zub uspostavi kontakt sa antagonistom iz suprotne vilice.
Faza aktivne erupcije obuhvaa tri etape: intraosealnu, transgingivalnu i supragingivalnu etapu.
Faktori koji utječu na razvoj zuba:
Na razvoj i brzinu nicanja zuba mogu djelovati hormoni štitnjače i hormon rasta. Osim toga, na deponiranje soli u zubima u ranom stadiju njihovog razvoja djeluju količina kalcija i fosfata u hrani, vitamin D, paratireoidni hormon i sl. Kada su svi ovi faktori normalni strukture zuba se pravilno razvijaju, a u suprotnom razvoj i struktura zubnih organa mogu biti ozbiljno poremećeni.
Klasifikacija zuba:
Zubi se mogu podijeliti po:
- periodu nicanja,
- morfološkom obliku i
- lokalizaciji u dentalnom luku.
Čovjek ima dva perioda nicanja zuba (difiodoncija), pa razlikujemo primarnu (mliječnu) i stalnu denticiju. Mliječna denticija se sastoji od 20 zuba (lat. dentes decidui), čije nicanje počinje u šestom mjesecu života. Veoma rijetko, beba odmah po rođenju ima iznikle zube, koji se označavaju kao prenatalni. Stalni zubi se obično sastoje od 32 zuba (lat. dentes permanentes s. adulti), a počinju nicati od šeste godine života. Postoji i period tzv. mješovite denticije(kada su prisutni i stalni i mliječni zubi u ustima) i traje od 6. do 12. godine života.
Prema morfološkim karakteristikama zubi se dijele na klase:
- sjekutiće (lat. dentes incisivi),
- očnajke(lat. dentes canini),
- pretkutnjake ili premolari (lat. dentes praemolares) i
- kutnjake ili molari (lat. dentes molares).
U primarnoj denticiji ne postoje pretkutnjaci, a zbog različitih oblika zuba možemo reći da je čovječje zubalo heterodont (što naglašava njihovu različitu ulogu u procesu ingestije).
Zubi obrazuju tzv. dentalne lukove. Gornji dentalni luk (lat. arcus dentalis superior) ima oblik poluelipse, a donji (lat. arcus dentalis inferior) oblik parabole. Zajedno oni čine zubalo (lat. dentura).
Prema mjestu u zubnom luku zubi se dijele na:
- gornje i donje zube (lat. dentes superiores et inferiores);
- desne i lijeve zube (lat. dentes lateri dextri et sinistri);
- prednje i bočne zube (lat. dentes anteriores s. intercanini, s. frontales et dentes posteriores s. postcanini, s. transcanini).
Prednji zubi su:
- sjekutići, koji sijeku hranu, i
- očnjaci koji kidaju hranu
Bočni zubi su:
- pretkutnajci(premolari) ili mali kutnjaci, koji gnječe i melju hranu i
- kutnajci (molari), koji imaju istu funkciju kao i pretkutnjaci.